Xứ Lạng những ngày sục sôi: Cách mạng Tháng Tám

(LSO) – Cách đây tròn 75 năm, trên quê hương Xứ Lạng thân yêu, Nhân dân các dân tộc Lạng Sơn, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Bác Hồ kính yêu đã cùng cả nước đứng lên tiến hành cuộc Tổng khởi nghĩa chống Đế quốc Nhật và lật đổ chế độ thực dân phong kiến, giành chính quyền về tay Nhân dân. Cuộc cách mạng đã mở ra bước ngoặt vĩ đại đưa dân tộc Việt Nam bước sang kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; Nhân dân ta từ thân phận nô lệ đã trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình.

Cách mạng tháng Tám năm 1945 diễn ra ở Lạng Sơn không phải là sự thừa hưởng những gì sẵn có của thời cuộc mang lại, mà đó là kết quả của quá trình đấu tranh lâu dài đầy hy sinh gian khổ của Nhân dân các dân tộc Lạng Sơn, dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Ngay từ những năm 30, 40 của thế kỷ XX, với sự hoạt động tích cực của đồng chí Hoàng Văn Thụ, giữa năm 1933, Lạng Sơn đã thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở xã Thụy Hùng (huyện Văn Uyên, nay là Văn Lãng), tiếp đó là thành lập các chi bộ Đảng ở xã Hưng Vũ, huyện Bắc Sơn (25/9/1936); xã Phi Mỹ (nay là xã Tri Phương), huyện Tràng Định (11/4/1938)… phong trào đấu tranh cách mạng của cả tỉnh Lạng Sơn ngày càng dâng cao.

Tháng 5/1940, phát xít Đức tấn công nước Pháp, một tháng sau Pháp đầu hàng. Nhân đà Pháp bại trận, phát xít Nhật liền nhảy vào Đông Dương. Ngày 22/9/1940, Nhật đánh vào Lạng Sơn. Quân Pháp rút chạy tán loạn qua Bắc Sơn sang Thái Nguyên. Nắm được thời cơ, Nhân dân Bắc Sơn dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Đảng địa phương đã đứng lên tiến hành cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, giành chính quyền, thành lập Đội Du kích Bắc Sơn…

Tại Hội nghị Trung ương 8 (5/1941, tại Cao Bằng), dưới sự chủ trì của Bác Hồ kính yêu, Đảng ta đã nhận định: “Chuẩn bị khởi nghĩa là nhiệm vụ trung tâm của Đảng và Nhân dân ta trong giai đoạn hiện nay” và quyết định thành lập “Việt Nam độc lập Đồng Minh” gọi tắt là Việt Minh. Ngay sau đó, Tổng bộ Việt Minh đã triển khai xây dựng tổ chức Việt Minh các cấp, đẩy mạnh cao trào đánh Pháp, đuổi Nhật, chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền.

Cuối năm 1941, ba tỉnh: Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn đã cử ra ‘Ban Việt Minh liên tỉnh” để thống nhất chỉ đạo phong trào. Phong trào Việt Minh ở tỉnh ta đã phát triển mạnh mẽ, nhất là ở các châu: Tràng Định, Thoát Lãng, Bắc Sơn, Bình Gia, Văn Uyên… Nhiều tổ chức cơ sở quần chúng như: “Hội Nông dân cứu quốc”, “Hội Phụ nữ cứu quốc”, “Hội Thanh niên cứu quốc”… đã được thành lập, thu hút sự tham gia của đông đảo các tầng lớp quần chúng yêu nước.

Các Hội cứu quốc thường xuyên sinh hoạt, phổ biến báo chí cách mạng, học tập văn hóa, phổ biến các bài ca cách mạng… Các đội “Tự vệ trị an”, “Tự vệ chiến đấu” cũng được thành lập… Một không khí cách mạng dâng lên mạnh mẽ ở Lạng Sơn. Dưới sự chỉ đạo của Tổng bộ Việt Minh, liên Tỉnh ủy Cao – Bắc – Lạng từ cuối năm 1944 đến đầu năm 1945, ở Lạng Sơn, các đội vũ trang tuyên truyền, chiến đấu lần lượt được thành lập ở nhiều địa phương trong tỉnh. Các đội vũ trang này tự mua sắm vũ khí, tổ chức phục kích tước vũ khí của lính dõng trang bị cho mình. Cùng với sự ra đời của các đội vũ trang, các căn cứ du kích cũng đã được thiết lập ở Hội Hoan (Thoát Lãng), Chí Minh (Tràng Định), Văn Mịch (Bình Gia). Giữa các căn cứ có đường dây liên lạc với nhau và liên hệ chặt chẽ với căn cứ Bắc Sơn – Võ Nhai, một căn cứ địa do Đảng ta trực tiếp chỉ đạo. Những việc làm đó đã tạo điều kiện cần thiết cho việc tổ chức lực lượng khi có thời cơ đến sẽ phát động khởi nghĩa giành chính quyền.

Đêm 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp trên toàn cõi Đông Dương. Chưa đầy một ngày sau, Pháp đầu hàng Nhật. Nhật giữ nguyên bộ máy cai trị tay sai của Pháp để giúp chúng bóc lột thống trị. Ở Lạng Sơn, sau khi tiêu diệt lực lượng quân Pháp, Nhật vẫn duy trì hệ thống chính quyền tay sai cũ do Pháp tổ chức. Tổng đốc Linh Quang Vọng vẫn được Nhật giữ làm tỉnh trưởng bù nhìn.  Cứu quốc quân ở căn cứ địa Bắc Sơn – Võ Nhai hoạt động mạnh, tuyên truyền rộng rãi chủ trương tiến tới khởi nghĩa của Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh, làm dấy lên một không khí khởi nghĩa trong toàn tỉnh. Các đội vũ trang tuyên truyền ở Tràng Định, Thoát Lãng, Văn Uyên… đã tăng cường bổ sung phát triển lực lượng vũ trang làm nòng cốt cho việc tiến hành khởi nghĩa…

Thực hiện chủ trương của Đảng, sự chỉ đạo của liên Tỉnh ủy Cao – Bắc – Lạng, sự tổ chức trực tiếp của các Đảng bộ và Ban Việt Minh ở các châu, quần chúng cách mạng đã lần lượt nổi dậy giành chính quyền:  Ngày 15/4 quân khởi nghĩa Hữu Lũng tấn công đồn Mẹt, Ban Việt Minh châu được thành lập. Ngày 18/4, châu Bắc Sơn giành chính quyền thắng lợi. Ngày 19/4, châu Bình Gia khởi nghĩa thắng lợi. Ngày 2/5 đội vũ trang giải phóng từ Bình Gia, Bắc Sơn tiến về châu Bằng Mạc, phối hợp với sự nổi dậy của quần chúng, tiến công đồn Vạn Linh, châu Bằng Mạc được giải phóng. Ngày 3/5, các đội vũ trang giải phóng kết hợp với quần chúng cách mạng tiến công đồn Pò Mã, giải phóng xã Quốc Khánh, rồi lần lượt tiến quân về các xã khác, bao vây quân Nhật ở phố Thất Khê, giành chính quyền ở châu lỵ. Ở Thoát Lãng, trung đội giải phóng do đồng chí Hoàng Văn Kiểu chỉ huy, cùng quần chúng cách mạng nổi dậy ở nhiều xã, đến đầu tháng 5/1945, quân cách mạng đã hoàn toàn làm chủ. Từ đây, vùng giải phóng của tỉnh đã liên kết từ Bằng Mạc qua Bắc Sơn, Bình Gia đến Tràng Định, tạo hậu thuẫn vững chắc cho việc khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn tỉnh.

Trước những thắng lợi của phong trào cách mạng trong tỉnh, quân Nhật điên cuồng chống phá chính quyền cách mạng vừa giành được của Nhân dân ta. Từ ngày 18 đến ngày 25/5, chúng huy động lực lượng tiến công vào vùng giải phóng Bình Gia – Bắc Sơn theo hai hướng: từ Thất Khê qua Khau Hương vào Bình Gia và từ Đồng Mỏ (Ôn Châu) qua đèo Canh Dàn vào Bắc Sơn, qua đèo Kéo Coong vào Bình Gia. Quân dân Bắc Sơn, Bình Gia đánh trả quyết liệt, quân địch phải tháo lui nhục nhã.

Trước thắng lợi đó, Tỉnh ủy quyết định tấn công giải phóng Điềm He. Đêm 3/7, lực lượng vũ trang của ta, dưới sự chỉ huy của đồng chí Hoàng Văn Kiểu đã tổ chức tấn công đồn Điềm He. Châu Điềm He được giải phóng.

Giữa lúc cao trào kháng Nhật cứu nước của Nhân dân ta đang phát triển mạnh mẽ, tình hình thế giới cũng có biến chuyển lớn. Đầu tháng Tám, Hồng quân Liên xô tuyên chiến với phát xít Nhật. Đến giữa tháng Tám, đội quân Quan Đông của Nhật đã bị đánh tan. Nhật Hoàng tuyên bố đầu hàng quân Đồng Minh vô điều kiện. Quân Đồng minh chuẩn bị đổ bộ vào Đông Dương giải giáp quân Nhật.

Trước tình hình đó, Trung ương Đảng ta họp ở Tân Trào đã quyết định tổng khởi nghĩa toàn quốc. Quốc dân đại hội cũng họp tại Tân Trào từ ngày 16 đến ngày 18/8, bầu ra Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam do lãnh tụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Sau khi có lệnh Tổng khởi nghĩa, nhiều tỉnh đã khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Đặc biệt, ngày 19/8 tại Hà Nội, khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần cách mạng của cả nước.

Ở Lạng Sơn, ngày 19/8, tại Ôn Châu và Tràng Định, lực lượng vũ trang và quân cách mạng nổi dậy giành chính quyền thắng lợi. Ngày 22/8 giải phóng hoàn toàn châu Thoát Lãng. Ngày 24/8, tại Ba Xã, Tỉnh ủy họp đề ra chủ trương nhanh chóng giải phóng tỉnh lỵ Lạng Sơn. Ngay đêm 24/8 Ban chỉ đạo khởi nghĩa của tỉnh đã tập trung các lực lượng vũ trang tiến về giải phóng tỉnh lỵ. Rạng sáng ngày 25/8, lực lượng vũ trang giải phóng và quần chúng cách mạng đã tiến vào thị xã. Nhân dân thị xã với băng cờ, khẩu hiệu rầm rộ xuống đường biểu tình chào đón cách mạng.

Vào đến thị xã, lực lượng vũ trang và quần chúng cách mạng nhanh chóng chiếm các căn cứ đóng quân của địch, bao vây dinh tỉnh trưởng, buộc tỉnh trưởng Linh Quang Vọng phải đầu hàng. Ngay chiều hôm đó, Tỉnh bộ Việt Minh đã tổ chức cuộc mít tinh lớn trước nhà Chánh xứ cũ của Pháp, tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân phong kiến, công bố 10 chính sách của Mặt trận Việt Minh, kêu gọi quần chúng đoàn kết bảo vệ vững chắc quê hương giải phóng, tích cực ủng hộ Chính phủ lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu. Sau đó quần chúng cách mạng đã diễu hành biểu dương lực lượng qua các phố. Không khí vui mừng tràn ngập khắp thị xã. Cùng ngày, lực lượng cách mạng ở Cao Lộc cũng đã nổi dậy giành chính quyền về tay nhân dân.

Sau khi thị xã được giải phóng, Tỉnh ủy đã chỉ đạo việc xử lý với quân Tưởng Đồng Minh vào giải giáp quân đội Nhật và điều động một số đơn vị vũ trang hỗ trợ các địa phương chưa được giải phóng. Ngày 29/8 châu Lộc Bình được giải phóng. Đầu tháng 9, châu Đình Lập giành chính quyền thắng lợi.

Như vậy, từ tháng 4 đến đầu tháng 9/1945, dưới sự chỉ đạo và tổ chức trực tiếp của Tỉnh ủy và Tỉnh bộ Việt Minh, quần chúng cách mạng ở các địa phương trong tỉnh đã nhất tề nổi dậy giành chính quyền thắng lợi. Cách mạng tháng Tám thành công ở Lạng Sơn đã góp phần xứng đáng vào thắng lợi to lớn của cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân dưới sự lãnh đạo tài tình của Đáng ta, đứng đầu là Bác Hồ kính yêu.