Bảo tồn rừng nghiến quý Đông Đằng: Hiệu quả từ quy ước truyền đời

(LSO) – Đã bao đời nay, người dân thôn Đông Đằng, xã Bắc Sơn, huyện Bắc Sơn lưu truyền và thực hiện bản quy ước giữ rừng như một điều thiêng liêng. Nhờ thế, 13,3 ha rừng với hàng trăm gốc nghiến quý vẫn giữ được nét nguyên sinh suốt trăm năm, trở thành niềm tự hào của người dân nơi đây.

Trong cái nắng nhẹ đầu mùa hè tháng 5, chúng tôi có dịp đến thôn Đông Đằng, xã Bắc Quỳnh, huyện Bắc Sơn công tác; được người dân nơi đây đưa men theo những triền dốc đá lên tham quan rừng nghiến nguyên sinh.

Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết rừng nghiến có diện tích hơn 13,3 ha này hiện có 281 gốc có đường kính 30 cm trở lên và rất nhiều những cây con khác chưa kiểm đếm được. Rừng đã tồn tại hàng trăm năm qua nhiều thế hệ, chứng kiến biết bao thăng trầm, đổi thay của vùng đất cách mạng cách trung tâm huyện Bắc Sơn chỉ khoảng 5 km. Bà Dương Thị Quyên, người dân thôn Đông Đằng chia sẻ: Việc gìn giữ, bảo vệ rừng là công việc chung của tất cả người dân trong thôn chúng tôi. Thôn chỉ có 2 lối vào nên bất cứ ai ra vào thôn, mang vật dụng gì theo chúng tôi đều biết và có cách theo dõi, từ đó báo với tổ tuần tra và công an viên. Đặc biệt, ai muốn lên rừng cũng phải được người trong tổ dẫn lên và không được mang bất cứ thứ gì khỏi rừng, dù chỉ là một nhành củi khô. Đây là những điều cơ bản nhất mà tất cả chúng tôi đều thuộc nằm lòng và nghiêm túc thực hiện”.

Anh Dương Hữu Chung, Trưởng thôn Đông Đằng giới thiệu về cây nghiến quý đường kính lên tới 1,4 m

Không phải ngẫu nhiên người dân nơi đây có ý thức bảo vệ rừng đến vậy. Theo họ, ngoài những câu chuyện, truyền thuyết mang yếu tố tâm linh về rừng, quan trọng nhất vẫn là do những hương ước, quy ước đã được ông cha, tổ tiên soạn ra và thực hiện từ rất nhiều đời nay. Anh Dương Hữu Chung, Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn Đông Đằng cho biết: Từ đời cha, ông chúng tôi đã có và thực hiện theo những quy ước này rồi. Hiện thôn có 139 hộ với 664 nhân khẩu, cùng nhau thống nhất và cam kết thực hiện theo bản quy ước với nhiều vấn đề xoay quanh đời sống của cộng đồng dân cư, trong đó có việc gìn giữ và bảo vệ rừng.

Cầm trên tay bản quy ước của thôn với 9 chương, 29 điều, quy định rất chi tiết từ việc hiếu, hỉ, xây dựng khu dân cư, đảm bảo an ninh trật tự … đến các quy định về bảo vệ và phát triển rừng, quy định về việc xử phạt nếu vi phạm hương ước, quy ước … chúng tôi hiểu tại sao rừng nghiến quý được gìn giữ đến ngày nay. Theo đó, tại chương VI, điều 25 quy ước quy định: tất cả người dân có trách nhiệm bảo vệ rừng, không chặt phá, đốt cháy, khai thác trái phép; không bẫy, săn, bắt động vật trong rừng; từng hộ phải có biện pháp chủ động phòng chống cháy rừng trong mùa khô hanh; không phát rừng làm nương rẫy … Đồng thời, quy ước quy định rõ tại chương VIII về các hình thức khen thưởng với hộ có thành tích trong gìn giữ, bảo vệ rừng; nghiêm khắc xử phạt với người vi phạm: lần 1 phạt hành chính, nhắc nhở trước toàn thôn; lần 2 đưa ra cộng đồng dân cư và các tổ chức, đoàn thể của người vi phạm có hình thức kỷ luật; lần 3 sẽ bị loại khỏi “phe làng, hội hiếu”, tước hết quyền lợi của hộ gia đình trong thôn.

Đã từ lâu, người dân nơi đây không ai vi phạm những quy định này, thậm chí đến trẻ nhỏ cũng được giáo dục bảo vệ rừng, không mang bất cứ gì từ rừng về nhà. Ngoài ra, để bảo vệ rừng khỏi lâm tặc, trong thôn thành lập tổ tuần tra thường trực, tiến hành tuần tra thường xuyên hằng tuần, hằng tháng; đồng thời, phát huy vai trò của người dân trong bảo vệ rừng, sẽ thông báo ngay đến tổ tuần tra và công an viên nếu nghe tiếng chặt, phá, khi có người lạ trên rừng hay có người ngoài vào thôn mà mang theo những vật dụng như: dao, cưa, cuốc, xẻng, vật gây cháy… Nhờ sự vào cuộc của cả cộng đồng dân cư nên nhiều năm trở lại đây không có đối tượng nào dám lên chặt, phá rừng; có chăng chỉ là một số thanh niên địa phương khác định lên bẫy chim, thú rừng thì đều bị người dân trong thôn sớm phát hiện và nhắc nhở.

Xuyên suốt hàng thế kỷ, nhờ việc người dân thực hiện nghiêm những quy định về bảo vệ rừng, hơn 300 cây nghiến quý vẫn sừng sững giữa núi rừng Đông Đằng. Ông Dương Đình Đường, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Bắc Quỳnh cho biết: Nhờ gìn giữ rừng nghiến qua nhiều năm, đến năm 2018, khu rừng nghiến nguyên sinh Đông Đằng đã được công nhận là khu bảo tồn loài – sinh cảnh Bắc Sơn, được quy hoạch và cấp kinh phí bảo vệ. Hiện nay, nhiều thôn trên địa bàn xã cũng có những hương ước, quy ước tương tự, nhưng không nơi đâu thực hiện nghiêm và tốt như ở thôn Đông Đằng. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tổ chức các buổi giao lưu, học tập, rút kinh nghiệm để nhân rộng cách làm của thôn này tới các địa bàn khác trong xã, đặc biệt là các khu vực có rừng.

Có thể thấy điểm nhấn trong thực hiện quy ước bảo vệ rừng ở thôn Đông Đằng là ở việc đề cao vai trò của hội hiếu, người có uy tín trong thôn và thực hiện nghiêm các chế tài xử phạt … Trong khi nhiều cánh rừng quý hầu như đã không còn thì việc gìn giữ được rừng nghiến qua hàng trăm năm ngay trung tâm vùng đất cách mạng quả là đáng trân trọng.